การจัดการศึกษายุคปฏิรูปการศึกษา ในทศวรรษที่ 2 (พ.ศ.2552-2561) มีแนวทางในการปฏิบัติอย่างชัดเจน ซึ่งกำหนดไว้ในกฎหมายทางการศึกษา คือพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 และแก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545หมวด 4 มาตรา 22 กำหนดว่า “การจัดการศึกษาต้องยึดหลักว่าผู้เรียนทุกคนมีความสามารถในการจัดการเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้ และถือว่าผู้เรียนสำคัญที่สุด กระบวนการจัดการศึกษาต้องส่งเสริมให้ ผู้เรียนสามารถพัฒนาตามธรรมชาติและเต็มศักยภาพ” (กระทรวงศึกษาธิการ,2545) และหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 กำหนดไว้ในหลักการ ข้อ 3 คือ “ส่งเสริมให้ผู้เรียนได้พัฒนาและเรียนรู้ด้วยตนเองอย่างต่อเนื่องตลอดชีวิตโดยถือว่าผู้เรียนมีความสำคัญที่สุด สามารถพัฒนาตามธรรมชาติและเต็มตามศักยภาพ” (กระทรวงศึกษาธิการ, 2545) ดังนั้น การจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ เป็นประเด็นหนึ่งที่สำคัญ ในการปฏิรูปการศึกษา ในทศวรรษที่ 2 (พ.ศ.2552-2561) ที่จะต้องดำเนินการให้เกิดสัมฤทธิผล การเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ คือ “กระบวนการเรียนรู้ที่ให้อิสระแก่ผู้เรียนในการสำรวจสิ่งที่ศึกษาในด้านที่สนใจ ผลักดันให้หาคำตอบ โดยได้รับการสนับสนุนอย่างเข้าใจจากผู้อำนวยความสะดวก (facilitator) ซึ่งก็คือผู้สอนนั่นเอง เป็นกระบวนการเรียนรู้แบบทั้งตัวบุคคล รวมทั้งสติปัญญา ความคิด และความรู้สึก”
แนวคิดการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ มาจากปรัชญา Constructivism ที่แพร่หลายมาตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 20 ซึ่ง Martin 1994: 44 อ้างถึงใน พิมพันธ์ เดชะคุปต์, 2544: 6-7 ได้กล่าวว่า ปรัชญา Constructivism เชื่อว่าการเรียนรู้เป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในตัวผู้เรียน ผู้เรียนเป็นผู้สร้างความรู้จากความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งที่พบเห็นกับความรู้ความเข้าใจที่มีอยู่เดิม เน้นให้ผู้เรียนสร้างความรู้โดยผ่านกระบวนการคิดด้วยตนเอง โดยผู้สอนไม่สามารถปรับเปลี่ยนโครงสร้างทางปัญญา (Cognitive Structure) ของผู้เรียนได้ แต่ผู้สอนสามารถช่วยให้ผู้เรียนปรับเปลี่ยนโครงสร้างทางปัญญาได้ โดยจัดสภาพการณ์ให้ผู้เรียนเกิดความขัดแย้งทางปัญญา หรือเกิดภาวะไม่สมดุลขึ้น(Unequilibrium) ซึ่งเป็นสภาวะที่ประสบการณ์ใหม่ไม่สอดคล้องกับประสบการณ์เดิม ผู้เรียนต้องพยายามรับข้อมูลใหม่กับประสบการณ์ที่มีอยู่เดิม แล้วสร้างเป็นความรู้ใหม่ ดังนั้น นอกจากนี้แล้ว แนวคิดการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ ยังมีที่มาจากแนวคิดของนักปรัชญากลุ่มมนุษยนิยม (Humanism) ที่เชื่อว่า การเรียนรู้ไม่ได้หมายถึง การที่ทำให้ผู้เรียน รู้วิชาการเท่านั้น แต่ต้องทำให้มีจิตวิญญาณ มีเจตคติที่ดี และมีคุณธรรม โดยพัฒนาเป็นองค์รวม (Wholistic) การเรียนรู้ เกิดจากการค้นพบความหมายของสิ่งที่เรียนด้วยตนเอง เมื่อนักเรียนเรียนรู้อย่างมีความหมายแล้วจะทำให้การจำของนักเรียนคงอยู่อย่างยาวนาน มีความคงทนในการเรียนรู้
การจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญมีหลากหลายวิธี เช่น การจัดการเรียนรู้แบบค้นพบ(Discovery Learning) การจัดการเรียนรู้แบบใช้ปัญหาเป็นฐาน (Problem-based learning) การจัดการเรียนรู้แบบโครงงาน การจัดการเรียนรู้โดยใช้บทบาทสมมุติ (Role - Play) ฯลฯ
ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ คือ ครูผู้สอนซึ่งบทบาทของครูจะต้องเปลี่ยนไปจากเดิม ดังนี้
1. เป็นผู้จัดการ (Manager) เป็นผู้กำหนดบทบาทให้ผู้เรียนทุกคนได้มีส่วนเข้าร่วมทำกิจกรรมต่างๆ ที่เหมาะสมกับความสามารถ ความสนใจของผู้เรียน
2. เป็นผู้ช่วยเหลือและแหล่งเรียนรู้ (Helper and resource) เป็นผู้ให้ความช่วยเหลือทางด้านวิชาการในยามที่ผู้เรียนต้องการ อันจะช่วยให้การเรียนรู้ของผู้เรียนมีประสิทธิภาพ
3. เป็นผู้อำนวยความสะดวกและสนับสนุนกระบวนการเรียนการสอน (Facilitator) ให้การสนับสนุนช่วยเหลือด้านสื่ออุปกรณ์ คำแนะนำ เพื่อให้ผู้เรียนสามารถดำเนินกิจกรรมไปได้
4. เป็นผู้ติดตามตรวจสอบ (Monitor) คอยตรวจสอบกระบวนการทำงาน ผลงานของผู้เรียน รวมทั้งการเรียนรู้ของผู้เรียน เพื่อนำผลการประเมินมาปรับปรุงการเรียนการสอนต่อไป
นอกจากบทบาทของครูแล้ว บทบาทของผู้เรียนต้องมีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมดังนี้
1. เป็นผู้ลงมือกระทำ (Actor) ผู้เรียนจะต้องเป็นผู้สร้างความรู้ด้วยตนเอง
2. เป็นผู้มีส่วนร่วม (Participant) ผู้เรียนจะต้องเป็นผู้มีส่วนร่วมในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
ทุกขั้นตอน
3. เป็นสมาชิกของกลุ่มผู้เรียน (Member) ผู้เรียนจะต้องเป็นผู้แลกเปลี่ยนความรู้ประสบการณ์ ความคิดเห็น และสร้างสัมพันธภาพภายในกลุ่มผู้เรียน เพื่อให้เกิดบรรยากาศที่เอื้อต่อการเรียนรู้ ซึ่งส่งผลให้เกิดการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพ
4. เป็นผู้ประเมิน (Evaluator) ผู้เรียนจะต้องมีการตรวจสอบความก้าวหน้าในการเรียนรู้ของตัวเองเพื่อที่จะนำมาใช้ในการปรับเกี่ยวกับการเรียนรู้ของตนเอง
นอกจากบทบาทของผู้สอนและผู้เรียนจะเปลี่ยนไปแล้ว กระบวนการวัดผลและประเมินผลตามแนวการจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญจะต้องสอดคล้องกับการจัดการเรียนรู้ ซึ่งในการวัดและประเมินผลจะใช้การวัดและประเมินผลตามสภาพจริง (Authentic Assessment) มากขึ้น เนื่องขากการวัดและประเมินผลตามสภาพจริงจะสามารถบ่งบอก ระดับความรู้ ความสามารถที่เกิดขึ้น ในตัวผู้เรียน อันเนื่องมาจากการให้ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติ จนกระทั่งได้ผลงานในรูปแบบใดแบบหนึ่ง เทคนิคที่ใช้ในการประเมินผลที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ ประกอบด้วย การประเมินจากการสื่อสารส่วนบุคคล การประเมินจากการปฏิบัติ และการประเมินจากแบบทดสอบ ตัวอย่างเช่น การอภิปรายในชั้นเรียน การสอบปากเปล่า การสัมภาษณ์ การอ่านบันทึกเหตุการณ์ของผู้เรียน การใช้ Portfolio การใช้แบบทดสอบความสามารถจริง(Authentic Test) การสังเกต การบันทึกพฤติกรรม การนำเสนอผลงาน โครงงาน เป็นต้น
จะเห็นได้ว่าการจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญเป็นการจัดการเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพเหมาะสมกับการจัดการศึกษาในยุคปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่ 2 ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการวางแผนการเรียนรู้ และได้รับ ประโยชน์อย่างหลากหลาย ผู้เรียนได้เป็นผู้ปฏิบัติได้ด้วยตนเอง มีโอกาสคิดอย่างสร้างสรรค์ ได้เรียนรู้ตรงกับความต้องการ ความสนใจ และความถนัดของตนเอง ได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกับผู้อื่น และเรียนรู้อย่างมีความสุข
แหล่งอ้างอิง
แนวคิดเกี่ยวกับการจัดกระบวนการเรียนรู้ที่ผู้เรียนสำคัญที่สุด. (2553). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก
http://thaigoodview.com/node/56546/. (24 กรกฎาคม 2554).
อาภรณ์ ใจเที่ยง.(2544). การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ. วารสารครุสาร คณะครุศาสตร์
สถาบันราชภัฏนครปฐม,3 (4).
เอียน สมิธ และ อนงค์ วิเศษสุวรรณ์ .(พฤศจิกายน 2549-มีนาคม 2550). การจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ
Facilitating Student - Centered Learning.วารสารศึกษาศาสตร์,18 (2)
